İşyerinden Tazminat Nasıl Alınır? Tazminat Alma Şartları

İşyerinden tazminat almak için yapılması gerekenler yüzbinlerce çalışan tarafından oldukça araştırılan bir konu başlığı olmakla beraber, Gazetelerde çıkan ve işten kendilerinin ayrılanların da tazminat alacağı haberi çalışanları fazlasıyla heyecanlandırmaya yetmişti.

Ne olursa olsun çalışanların en çok merak ettiği konuların başında gelen kıdem tazminatı yanında, daha iyi şartlarda iş bulma imkânı olanların istifa etmesi durumunda herhangi bir hak sahibi olup olmayacağı durumu da çalışanların oldukça fazla üzerinde durduğu bir detay olarak da göze çarpıyor.

Aralık 2022 verilerine göre Türkiye’de aktif sigortalı sayısı 22 milyon 200 bin kişi olarak göze çarparken, emekli maaşı alanların sayısının da 12 milyonun üzerinde olduğu görülmektedir. Buna göre toplam sigortalıların Türkiye nüfusuna oranı %87’nin üzerine çıkmakta, sigorta kapsamı dışındaki nüfusun %13’ün altına düşmesi de önemli bir detay olarak göze çarpmaktadır.

Kıdem Tazminatı İçin Bilinmesi Gerekenler

Yıllardır yürürlükte olan kıdem tazminatı yasası doğrultusunda çalışanların işten ayrıldığında çalıştığı kurumdan tazminat alabilmesi için;

• En az 1 yıl süreli sigortalı çalışma süresi bulunması,
• Çalışılan işyerinden emeklilik, vefat ya da işveren tarafından iş akdi feshedilmesi gerekmektedir. Çalışanın kendi isteğiyle istifa etmesi durumunda tazminat hakkı bulunmamaktadır.
• Emeklilik çalışan için kıdem tazminatı alabilmenin en etkin yoludur. Çalışan emeklilik işlemleri tamamlanıp emekli olduğu andan itibaren kıdemi süresince hak ettiği tazminatın tamamını alma hakkına kavuşmaktadır.
• Çalışanın vefatı durumunda ailesine (eş, çocuk, anne ya da baba) ödenecek kıdem tazminatı 1475 sayılı İş Kanunu 14. Maddesine göre çalışanın vefatı durumunda geride kalan hak sahiplerine ödenmesi gereken yükümlülük anlamına gelmektedir. Bunun için de vefat eden çalışanın aynı işveren için kesintisiz olarak en az bir yıl süreyle çalışmış olması gerekmektedir. Tazminat tutarı çalışanın kıdemi 5 yıldan az ise 1 brüt ücret, 5 yıldan fazla ise ise 2 brüt ücret kadardır.
• Yukarıdaki maddeye ek olarak erkek çalışanlar askerlikleri dolayısıyla işten ayrıldıklarında en az bir yıl süre çalışma süreleri bulunması durumunda kıdem tazminatı alma hakkına sahip olabilmektedir. Ancak bunun için işten ayrılmadan önce askerlik sevk belgesinin alınıp işyerine ibrazı gereklidir.
• Kadın çalışanlar için ise kıdem tazminatı alabilme şartlarından biri evlilik yapmış olmalarıdır. Ancak bunun için evlilik tarihinden sonra bir yıl içerisinde istifa işleminin gerçekleşmesi gerekmektedir. Evlilik tarihinden itibaren bir yıl içerisinde “evlilik nedeniyle istifa” gerçekleşmediğinde kadınlar için bu şekilde bir kıdem tazminatı durumu da ortadan kalkacaktır.
• İş kanunu bazı maddelerine göre çalışanların bazı durumlarda haklı nedenlerle tek taraflı iş akdi fesihlerinde kıdem tazminatı alma hakkı bulunmaktadır.

Kıdem Tazminatı Tutarları

Tazminat hesaplama için oldukça önemli bir konumda bulunan asgari ücretin brüt ve net ücretlerinde yapılan artışlar, kıdem tazminat tutarlarını da doğrudan etkilerken, en düşük kıdem ve ihbar tazminatı tutarlarının belirlenmesindeki rolünün de yadsınamaz olduğu da ifade edilmelidir.

• 2023 yılında brüt asgari ücret 10.008,00 TL, net ise 8.506,00 TL olarak belirlenirken, bu durumda 2023 yılı için taban kıdem ve ihbar tazminatının da 10.008,00 TL olduğu görülmektedir.
• Burada kıdem tazminatı tavanından da bahsetmek gerekli olmakla beraber 2023 yılı Ocak ayı itibariyle 15.371,40 TL’ye yükseltilmiştir. Belirlenen 15.371,40 TL tavan ücretin 2023 yılı Ocak-Haziran dönemine ait olduğu ve Haziran ayından sonra tutarda bir miktar daha artış olacağı da bu noktada belirtilmesi gereken bir diğer husustur.

Kıdem Tazminatı Hakkı Elde Etme Hakkı Kazananlar

Çalışma hayatında radikal değişiklikler yapan ve 1999 yılında yürürlüğe giren kanun hem erkeklerde hem de kadınlarda emeklilik yaşını kademeli olarak erkeklerde 60, kadınlarda ise 58’e yükseltirken, aynı zamanda kıdem tazminatı konusunda mağduriyet yaşamamaları için de bazı değişiklikler yapıldığı da görüldü.

Bu değişiklik 1475 sayılı eski iş kanununa 5. fıkra eklenmesi sonucu yaş dışındaki emeklilik koşullarını sağlayan çalışanların işten kendi istekleriyle ayrılmaları durumunda kıdem tazminatı alabilmelerinin yolunu açarken, 3600 gün şartı olarak da isimlendirilen bu durum 08.09.1999 tarihinden önce işe girenleri kapsamakla beraber yakın tarihte yapılan bir düzenlemeyle işe giriş tarih sınırı kaldırılarak 4A kapsamında çalışmakta olan tüm sigortalıları ilgilendirmeye başladı.

İşyerinde Raporlu Olan İşçinin Çalıştırılması

Emekli Olmadan Kıdem Tazminatı Alabilme Şartları

Halk arasında 3600 gün şartı olarak isimlendirilen emekli olmadan kıdem tazminatı alma koşulları kişinin ilk işe giriş tarihleri çerçevesinde oldukça değişkenlik göstermekle birlikte bu durum kıdem tazminatı hesaplama 2023 koşullarına göre;

• 09.1999 tarihinden önce işe girmiş olanlar toplam sigortalılık süresince 3600 prim günü ve 15 yıl sigortalılık süresini doldurmaları durumunda,
• 09.1999 ile 30.04.2008 tarihleri arasında ilk işe giriş tarihi olan çalışanlar toplam sigortalılık süresince 4500 prim günü ve 25 yıllık sigortalılık süresini doldurmaları durumunda ya da sigortalılık süresi önemli olmaksızın 7000 prim gününü doldurdukları andan itibaren,
• 05.2008 tarihinden sonra ilk işe giriş tarihi olanlar ise toplam sigortalılık süresince 5400 prim günü ve 25 yıllık sigortalılık süresini doldurmaları durumunda en az bir yıl süreyle çalışmakta olduğu işyerlerinden kıdem tazminatı alabilme hakkına sahip olmaktadırlar.

Bu bilgiler ışığında 09.09.2003 tarihinden sonra işe başlayan bir çalışan kesintisiz olarak 20 yıl çalışarak 7000 prim gününe ulaşması durumunda 2023 yılı sonbaharında kıdem tazminatı alabilme şansına sahip olacaktır.

İhbar Süresi Ve İhbar Tazminatı Detayları Hakkında

İş sözleşmesini tek taraflı olarak feshedecek olan tarafların karşı tarafa bildirimde bulunması gereken süre ihbar süresi olarak nitelendirilirken ihbar tazminatı hesaplama ve ihbar süresi;

• Çalıştığı işyerinde 6 ayını henüz doldurmayanlar için 2 hafta,
• Çalıştığı işyerinde çalışma süresi 6 aydan 18 aya kadar olan çalışanlar için 4 hafta,
• Çalıştığı işyerinde çalışma süresi 18 aydan 36 aya kadar olan çalışanlar için 6 hafta,
• Çalıştığı işyerinde 3 yıldan daha fazla süreli çalışanlar için ise 8 haftadır.

Bildirim süresine uymayan taraflar, uymadıkları süre kadar karşı tarafa ihbar tazminatı vermek zorunda kalmakta, ilgili tutar kişinin son aldığı net maaşına göre hesaplanmaktadır. Yasadan bağımsız olarak işçi ve işveren arasında imzalanan bazı iş sözleşmelerinde bu detayların daha farklı belirlendiğinin de bu noktada belirtilmesi gerekmektedir.

Bu bilgilere ek olarak emekli olmadan kıdem tazminatı alarak işten ayrılan çalışanların ayrıca bir ihbar tazminatı alma hakkı da bulunmamaktadır. Bu durum işverenler için birebir aynı olmasa da işverenlerin prim gün sayısını doldurduktan sonra kıdem tazminatı alarak işten ayrılan çalışanlardan genellikle ihbar süresi ve tazminatı talebinde de bulunmamaktadır.

Kıdem Tazminatı Kanununda Yapılan Değişiklikler

Yeni yıl itibariyle yürürlüğe girmesi beklenen yeni kıdem tazminatı fonu beraberinde köklü değişiklikleri getirecek olsa da kamuoyu tarafından beklenen karşılığı görmemiş gözüküyor. Buna göre her yıla brüt 30 gün tazminat sistemi aynen devam etmekle birlikte her işçi adına açılacak hesaba işverenler tarafından her ay tazminat ödeneği yatırılacak.

Tam anlamıyla şeffaf olan bu sistem bir birikim ve yatırım aracı olarak da değerlendirilebilmekte birlikte hem işveren hem de çalışan tarafından sistem kolaylıkla takip edilebilecek. Tazminat fonu aynı zamanda %8.33 oranında devlet katkısı da içerirken iş değiştiren kişinin hesabının muhafaza edilerek taşınabileceği ve biriken miktara bir süre müdahale edilmeden paranın aynen kalacağı da bu noktada belirtilmesi gereken diğer bir detay konumunda bulunuyor. Erken para çekme ise bazı istisnalara tabi.